Wij docenten aan het woord: Thuisonderwijs

Mag ik je even meenemen naar 2020? Het jaar van….. jawel……corona. Herinner je je het nog? Het lijkt alweer zo lang geleden. Laat me je geheugen even opfrissen:

Het was het jaar waarin we gedwongen werden om massaal thuis te blijven. Scholen werden gesloten en ouders werden onverwacht docenten. Met de sluiting van scholen en het verplicht thuisblijven, werden veel ouders plotseling genoodzaakt hun kinderen thuis les te geven. Hierdoor werden we allemaal tijdelijk thuisonderwijzers zonder enige voorbereiding of training.

Hoe beviel ons dit nieuwe avontuur? Sommige ouders vonden het leuk en leerzaam om meer betrokken te zijn bij het onderwijsproces van hun kinderen, terwijl anderen het als een enorme uitdaging ervoeren. Het was voor velen een ontdekkingsreis om hun kinderen te leren kennen op een nieuwe manier en om hun eigen creativiteit te gebruiken om les te geven.

De coronatijd heeft ons en de kinderen laten ervaren hoe het is om thuisonderwijs te geven en te krijgen. Dit heeft wellicht bij sommigen de interesse gewekt om het als een permanente optie te overwegen. Uit een onderzoek van de Swart Onderzoek en Advies in 2020 bleek dat het thuisonderwijs bij 15% van de mensen zo goed beviel, dat ze dit overwogen voor de toekomst.

Dit gegeven maakte mij, als docente Nederlands, erg nieuwsgierig. De vragen die, anno 2023, bij mij opkomen, zijn dan ook: Is het aantal kinderen dat thuisonderwijs volgt dan ook gegroeid vanaf 2020? Is het thuisonderwijs dan ook echt zo leuk en succesvol gebleken? Of zijn er andere redenen die aan deze beslissing ten grondslag lagen en voelden deze ouders het meer als noodzaak? Is het de moeite waard om zelf onderwijs te geven in plaats van de kinderen naar school te sturen? In deze blog duiken we in deze vragen en onderzoeken we de voor- en nadelen van thuisonderwijs.

Buurvrouw Maartje doet aan thuisonderwijs

Volgens een artikel van de NOS uit maart 2021 waren er in Nederland in 2020 zo'n 4500 kinderen die thuisonderwijs volgden, wat inderdaad een stijging was ten opzichte van voorgaande jaren. Het is belangrijk op te merken dat deze cijfers mogelijk niet volledig accuraat zijn, omdat het niet verplicht is om als ouder te registreren dat je thuisonderwijs geeft.

Onlangs sprak ik mijn nieuwe overbuurvrouw, die ervoor heeft gekozen om haar kinderen thuis te onderwijzen. Maartje kwam een aantal weken geleden met haar gezin tegenover ons wonen. Het viel mij op dat haar twee kinderen wel heel vaak in de tuin speelden onder ‘schooltijd’. Mijn nieuwsgierigheid won het uiteindelijk van mijn politieke correctheid en ik waagde er een gesprekje aan.

Maartje bleek heel normaal. Het zegt dan ook meer over mij dan over Maartje dat ik bij thuisonderwijsouders dacht aan ouders die afwijken van geldende culturele normen. Alternatief, anders, apart. De holistische moestuin-moeder bijvoorbeeld of de zelfvoorzienende eco-vader.

Zeer kortzichtig, ik weet het. Maartje was allesbehalve een alternatieveling. Zij reist samen met haar man de wereld rond voor zijn werk. Nu wonen ze tijdelijk in Nederland, maar de kans is groot dat ze over een halfjaar naar Maleisië vertrekken. De baan van haar man zorgt ervoor dat het gezin een trekkend bestaan heeft, van hier naar daar en weer terug. ‘Het werkt niet om de kinderen continu naar een nieuwe school te sturen. Weer nieuwe vriendjes, maar ook altijd weer afscheid. We waren er op een gegeven moment klaar mee,’ aldus Maartje. Vervolgens legde ze me uit dat het niet alleen (meer) noodzaak is, maar dat ze veel voordelen ziet in thuisonderwijs.

Zo vertelt ze dat ze meer tijd kan besteden aan individuele begeleiding en aandacht voor haar kind dan een docent met een volle klas. Hierdoor ziet ze de sterke punten van het kind sneller, maar kan ze ook eventuele leerproblemen beter aanpakken. Ook kan ze zelf kiezen voor een lesmethode die het best bij de leerstijl van haar kinderen past en krijgen kinderen de kans om zich te richten op hun interesses en talenten, in plaats van te moeten voldoen aan de eisen van een gestandaardiseerd onderwijsprogramma.

Dat klinkt goed, dacht ik als docente, die meteen haar overvolle klassen voor zich zag. Maar toch bleef er iets bij me knagen. Het is namelijk ook gewoon heel erg gezellig met mijn leerlingen. We lachen veel met elkaar, we delen ervaringen. Is dat niet ook heel leerzaam? Ik vraag haar of haar kinderen de omgang met andere kinderen niet missen. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, biedt thuisonderwijs ook mogelijkheden voor sociale interactie, laat Maartje mij weten. Kinderen die thuisonderwijs krijgen, kunnen deelnemen aan verschillende gemeenschapsactiviteiten zoals sport, muziek, kunst, enz. Maar ook gaat Maartje in het betreffende land waar zij op dat moment wonen op zoek naar andere thuisonderwezen kinderen, zodat ze af en toe in kleine groepjes iets ondernemen, denk aan een leuke excursie of groepsactiviteiten als het maken van een werkstuk bijvoorbeeld.

Natuurlijk zijn er ook nadelen verbonden aan thuisonderwijs. Als ouder moet je immers zelf verantwoordelijk zijn voor het creëren en implementeren van een leerplan. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de kinderen alle benodigde vaardigheden en kennis opdoen.

Maar hoe maak je als ouder een goed leerplan? Als docent weet ik hoe belangrijk een gestructureerd en uitgebalanceerd curriculum is. Ik ben dan ook nieuwsgierig naar de aanpak van mijn buurvrouw. Ze geeft toe dat ze dat heel lastig vindt, omdat ze geen onderwijsachtergrond heeft. Ik bied haar aan om hier eens samen met haar naar te kijken. Voor mij is het ook een uitdaging mee te denken over een leerplan voor thuisonderwijs leerlingen!

Aan de slag met een leerplan

Een leerplan (of curriculum) omschrijft de kerndoelen en eindtermen die de leerlingen voor een vak of leergebied moeten behalen. Het ontwikkelen van een effectief leerplan voor thuisonderwijs vereist zorgvuldige planning en organisatie. Ik legde Maartje de stappen van een leerplan voor, die we vervolgens samen invulden. De zoekmachines hielpen ons met extra informatie. Zo kwamen we uiteindelijk op het volgende stappenplan:

Het is belangrijk om te weten welke onderwerpen de kinderen moet leren. Dit kan worden bepaald door het raadplegen van de leerdoelen van de school, maar je kunt ook zelf informatie vinden via de website van slo.nl.
Ga vervolgens aan de slag met een planning. Bepaal hoeveel tijd jij en je kind dagelijks kunnen besteden aan thuisonderwijs en verdeel dit in tijdsblokken voor verschillende onderwerpen. Maak een planning en houd hierbij rekening met de individuele leerstijl en tempo van je kind.
Kies geschikt lesmateriaal. Er zijn veel online hulpmiddelen beschikbaar die kunnen helpen bij thuisonderwijs, zoals Khan Academy, Coursera, en Udemy. Kies materiaal dat past bij de leeftijd en het niveau en controleer of het voldoet aan de leerdoelen.
Plan activiteiten om de leerstof interessanter te maken, zoals interactieve projecten, discussies en educatieve spelletjes. Plan ook regelmatig beoordelingen om te controleren of ze de leerstof begrepen hebben.
Creëer vervolgens een rustige, afleidingsvrije omgeving waar de kinderen kunnen leren. Zorg voor voldoende materiaal zoals papier, pen, laptop en boeken. Online hulpmiddelen kunnen helpen bij het ontwikkelen van een effectief leerplan voor thuisonderwijs. Enkele nuttige bronnen zijn: Thuisonderwijs.nl, Scholieren.com, EdX.org.

Een dergelijk leerplan legt de basis voor elke nieuw leerjaar van de kinderen. Maartje was echter zonder een gestructureerd stappenplan al begonnen met thuisonderwijs. Ze vond het alsnog heel fijn om bovenstaand plan op papier te hebben en af te kunnen strepen wat ze al had gedaan. Ook kwam ze door dit leerplan op nieuwe ideeën en kwam ze erachter dat bepaalde punten verbeterd konden worden. Ze stelde voor om dit plan te delen in de Facebookgroep, waar zij lid van was. Deze Facebookgroep voor thuisonderwijs was heel waardevol voor haar, hier deelden ouders tips en adviezen.

Ieder op zijn eigen manier

Wanneer ik Maartje vertel dat ik hier graag een blog over wil schrijven voor een onderwijsbedrijf, adviseert ze mij contact op te nemen met haar vriendin. Amy geeft ook thuisonderwijs aan haar kinderen, maar hanteert hierin weer een compleet andere vorm dan zij.

Een gesprek met Amy via Teams bezorgt mij een glimlach om de mond. Waar Maartje en ik zo druk bezig waren met structuur creëren, gooit Amy al onze structuurtips binnen vijf minuten overboord. Amy werkt niet met leerplannen. Geen lesmethodes, geen leermodel, maar kijken naar het kind. Zo zie je maar: de ene thuisonderwijsouder is de andere niet, wat natuurlijk net zo goed voor docenten geldt.

De kinderen van Amy zijn overigens een stuk ouder dan die van Maartje. Ze zijn 14 en 16 jaar. Misschien dat minder structuur in je lessen dan ook iets makkelijker uitvoerbaar is? Amy’s kinderen volgen de kerndoelen van het voortgezet onderwijs. Ook hier gaat een deur voor mij open: altijd gedacht dat thuisonderwijs over kinderen van vier tot twaalf ging.

Amy gaf een aantal goede tips, die hier niet mogen ontbreken. Zo vertelde zij dat het belangrijk is ervoor te zorgen dat je lessen op maat ontwikkelt, waarbij je rekening houdt met de interesses en behoeften van je kinderen. Denk hierbij vooral ook aan actieve werkvormen. Samen werken in de tuin, een jurk naaien of een bezoek brengen aan de vlindertuin is allemaal leerzaam, zolang jij als ouder ervoor zorgt dat er kennis wordt opgedaan. Laat de kinderen vooraf een huiswerkopdracht maken over het onderwerp. Je kunt ze informatie laten opzoeken op internet. Achteraf kun je vragen stellen over het onderwerp, zodat de opgedane informatie weer herhaald wordt.

Ook is het van belang om regelmatig te evalueren. Wat hebben de kinderen geleerd? Is het geleerde goed begrepen? Is het programma divers genoeg of missen we een onderwerp? Hoe gaan we de komende periode indelen? Waar is behoefte aan?

En als laatste: wees flexibel. Is het vandaag mooi weer? Gooi je plan om en wandel de polder in. Een lesje flora en fauna komt dan nu heel goed uit!

Respect

Thuisonderwijs biedt voordelen, zoals de flexibiliteit en de mogelijkheid om op eigen tempo te leren. Maar het vraagt ook om een grote verantwoordelijkheid van de ouders, om ervoor te zorgen dat de kinderen alle benodigde vaardigheden en kennis opdoen. Dat betekent dat je als ouder wel moet kunnen beschikken over deze tijd. Het is niet iedere ouder gegeven, kan ik je zeggen. Amy en Maartje benadrukken dat het inderdaad niet voor iedereen haalbaar is. Het is een groot goed wanneer je de optie hebt om wel of niet te werken, en om wel of niet te kiezen voor thuisonderwijs.

Na mijn gesprekken met Amy en Maartje kan ik niet anders dan mijn respect uiten naar alle thuisonderwijsouders. Niet alleen vanwege de uitdagingen en verantwoordelijkheden die erbij komen kijken, maar ook vanwege het geduld en de tijd die het vergt.

Het grappige is dat deze ouders juist vinden dat docenten respect verdienen voor hun werk met volle klassen. Zij staan dagelijks voor de uitdaging om aan de behoeften van elke leerling te voldoen en om een veilige en stimulerende leeromgeving te creëren voor alle studenten. Ik kan niet anders dan dit onderschrijven!

Chapeau voor ons allen voor het bijdragen aan de educatieve ontwikkeling van onze kinderen!

- Mariska van Berkel, Adviseur en trainer talenonderwijs.

Mariska is 20 jaar docent geweest. Ze was docent Spaans, Nederlands en NT2 op het mbo. Ook heeft zij lesgegeven op een ISK in Rotterdam. Mariska is bij Bisbee werkzaam geweest als docentencoach en werkt momenteel als taaltrainer bij Bureau ICE.